De Vanenburger papiermolen Overtuin Engersteeg

In 1660 vroeg Hendrik van Essen, eigenaar van landgoed de Vanenburg, aan de Rekenkamer in erfpacht het ‘recht van ‘t waeter tot een pampiermoolentgen off anders, op seecker waeter komende van Grobbenbeeck … daer bij noch soude moeten trecken het waeter van Schoonderbeeck komende langes Jan Wijnkoops hoffstede’.

[Vertaald: "Recht om het water te gebruiken voor een papiermolen of iets anders, afkomstig van de Groevenbeek... Daarbij zou ook het water van de Schoonderbeek naar de molen geleid moeten worden, langs de hofstede van Jan Wijnkoop.]

Papiermolen

Na het verkrijgen van dit recht liet hij in 1661 de Vanenburger papiermolen bouwen aan de Schoonderbeek, bij de Engersteeg. Ongeveer dertig jaar later werd er een tweede papiermolen gebouwd bij het huis Schoonderbeek. Hier ontspringt de beek vanuit het opwellende grondwater van het Veluwemassief.

200 jaar productie

De beken Groevenbeek en Schoonderbeek voeden het water op landgoed de Vanenburg. Samen vallen deze beken onder het stelsel Volenbeek. De Groevenbeek ontspringt in het noorden en gaat stroomafwaarts over in de Volenbeek. De Schoonderbeek, de zuidelijkst gelegen beek van dit stelsel, komt bij de kruising van de Vanenburgerallee en de Engersteeg samen met de Volenbeek. Samen stromen ze verder als de Kronkel richting het Nuldernauw, de voormalige Zuiderzee. Gedurende 200 jaar werd in de Vanenburger molen papier geproduceerd door verschillende pachters, met water uit de Schoonderbeek.

Afbraak en romantisering

Door de afname van de watertoevoer werd de papierproductie steeds moeilijker. In 1874 werd de papiermolen uiteindelijk gesloopt in opdracht van baron van Pallandt, eigenaar van de Vanenburg. In 1909 liet de baron op de plek van de watermolen een waterval aanleggen in romantische stijl. Uit deze periode zijn verschillende oude ansichten bekend waarop de ‘waterval bij Vanenburg’ staat afgebeeld.

Na het overlijden van baron en barones van Pallandt erfde neef Hugh (Joeki) van Pallandt het landgoed. In 1918 liet hij de waterval afbreken en installeerde een rad om elektriciteit op te wekken. In de jaren daarna is het rad verder in verval geraakt.

Restauratie

In de 21e eeuw werd besloten om de waterval opnieuw te restaureren. De stichting Puttens Historisch Genootschap, in samenwerking met de gemeente Putten en de provincie Gelderland, ontwikkelde een plan. Voorwaarde was dat het water weer door de waterval zou stromen. Het bouwwerk is aangewezen als gemeentelijk monument.