Monument Sarah Het voorplein

Aan de voorzijde van Kasteel De Vanenburg, verscholen tussen de bomen, ligt het monument Sarah. Dit monument herinnert aan een donkere bladzijde in de geschiedenis van het landgoed. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Kasteel De Vanenburg een van de ruim vijftig locaties die door de Duitse bezetter werden ingericht als Joods werkkamp. In 1942 werden hier ongeveer 125 Joodse dwangarbeiders ondergebracht, hoewel het kamp een capaciteit had voor tweehonderd mensen, is dit aantal waarschijnlijk nooit bereikt.

Het Joodse werkkamp

Veel is er niet bekend over dit kamp. Brieven en briefkaarten van David Brandon, een gevangene, aan zijn vrouw geven echter een redelijk beeld van het dagelijks leven in dit Joodse werkkamp. Hij schrijft aan zijn vrouw op 2 september 1942 het volgende: 'Zoëven goed aangekomen met nog 6 anderen. Ik heb nog over ons lijntje gereisd naar Amersfoort. Het is ons bar meegevallen. Het laat zich best aanzien. Zaterdagmiddag en zondags vrij. Maar geen verlof en geen bezoek ontvangen. Hier zijn ongeveer 125 man. Maar het is vroeg opstaan (om 5 uur) tot ongeveer 5 uur 's avonds. Kledingstukken en andere dingen kun je me vrij sturen. Ik zal nog wel schrijven wat ik nodig heb. Alles is hier even keurig en schoon. Kribben met wollen dekens.'

Werkzaamheden aan de Zuiderzee

De gevangenen werden aan het werk gezet om duinenrijen af te graven aan de Zuiderzeekust ten behoeve van de inpoldering. Deze inpoldering werd in gang gezet nadat in 1932 de Zuiderzee werd afgesloten door de Afsluitdijk. Vanaf die tijd werd een begin gemaakt met het afgraven van zandduinen langs de voormalige kuststrook van de Zuiderzee. Deze werkzaamheden werden veelal uitgevoerd door Joodse burgers die tijdens de Duitse bezetting hun baan verloren. Deze werkzaamheden gebeurden onder toezicht van de Heidemaatschappij.

Op 16 september schreef David Brandon hierover het volgende:

‘Hier zijn menschen van alle rang en stand. Stuntelige mannetjes en sterke jonge kerels, arbeiders en intellectuelen. (…) Even iets over het werk. Wij staan aan de over van de Zuiderzee. Daar zijn groote weilanden, die vlak gemaakt worden. In de ruggen zitten dikke zandlagen, waaronder zware klei. Nu wordt het zand de zee ingegooid, de graszode komt onder en daarboven de klei. Dat wordt reuzen bouwgrond.' Het gaat met lange putten waarlangs de kipkarretjes rijden. Nu is mijn werk na het afbonken alles te sligten. Hier zeggen ze: egaliseren. De schop moet ik zelf betalen, wordt afgehouden van mijn loon. Laatst had ik een groot stuk vlak bij de directiekeet. Ik wou het mooi maken en vroeg om een hark, maar die kreeg ik niet, want dan werd het te mooi en dat kon niet met dit groote veld.’

Onder censuur 

Na enige tijd werd het regime harder in het kamp wat blijkt als we de briefkaart verder lezen:

‘Ik schrijf je maar weer na gisteravond, want de chef is naar het N.S.B kamp in Ommen geweest en heeft daar nieuwe instructie voor ons gekregen. Alle pakjes en brieven staan onder censuur, voornamelijk op het oog van bonnetjes en kwetsende woorden. Een keer per week (woensdag) gaat hier post weg en een keer per week (zaterdag) krijgen wij brieven. (…) Er zijn meer geintjes. We moeten leren exerceren. Stel je voor er zijn ook ondercommandanten benoemd.'

Op vrijdagavond 2 oktober 1942 schreef David: 'Beste vrouw schrik niet en wees sterk. Zo-even is de Grüne Polizei in het kamp gekomen. Wij moeten morgen naar Westerbork en van daaruit naar Duitsland. Niets aan te doen. Hou je goed.'

In de nacht van 2 op 3 oktober 1942 zijn de mannen weggevoerd via Westerbork naar Auschwitz en Sobibor en daar vermoord.

Moment onthuld

Op 27 januari 2017 werd het monument onthuld door opperrabbijn Binyomin Jacobs. Het monument Sarah is een initiatief van Stichting Samen Verder Putten en is in samenspraak met de eigenaar van het landgoed geplaatst. Het kunstwerk is gemaakt door Gerrit van Emous, een kunstenaar uit Putten. De naam Sarah is gekozen als verwijzing naar de moeder van alle Joden. Het stalen prikkeldraad symboliseert de onderdrukking en het groene olijfblad verwijst naar hoop.

Op de ijzeren ring rondom het monument worden steentjes gelegd. Het is indrukwekkend om te zien dat de steentjes steeds in aantal groeien. Een steen zegt als het ware: "Ik ben hier geweest, heb aan je gedacht en kom weer terug!” Met elke steen blijft de herinnering aan het werkkamp en zijn slachtoffers levend.