Tuinmanswoning Zuidereiland

Ziet u de knusse, stijlvolle en sfeervolle woning rechts van u, aan het begin van het landgoed? Dit is niet zomaar een woning, maar van oorsprong de tuinmanswoning van landgoed De Vanenburg. 

Het landgoed, dat bekendstaat om zijn 17e-eeuwse grachten- en lanenstelsel, heeft prachtige tuinen die verzorgd moesten worden door tuinpersoneel. Daarom werd er op het landgoed plaats gemaakt voor een heuse tuinbaas: Pieter Noordanus en zijn gezin.

De bouw van de tuinmanswoning

Baron en barones Van Pallandt erfden in 1868 het landgoed. Rond 1870 werd de tuinmanswoning in opdracht van de baron en barones op het landgoed gebouwd. De woning stond op de kwekerij, zo was de tuinbaas dicht bij zijn werk en kon hij het overzicht goed bewaren. Ondanks dat de woning al ruim 150 jaar oud is, is de woning nog in goede staat. De tuinmanswoning is zorgvuldig vormgegeven. Het is een karakteristiek en tegelijk functioneel onderdeel van het landgoed.

In 1870 heerste de Neo-Renaissance (1850-1900) en de Chaletstijl (1870-1900) in Nederland. Dit is terug te zien in de bouw van de tuinmanswoning:

• De rechthoekige woning heeft een donkere plint aan de onderkant van de buitenmuur. Op de hoeken van de woning zitten hoeklisenen. Deze zijn puur ter decoratie.
• Onder de dakrand zitten sierlijke windveren. Oorspronkelijk was het dak gedekt met zinken leien, tegenwoordig liggen er Hollandse pannen op het dak.
• In het midden van de voorgevel ziet u een uitgebouwd portaal met een zadeldak. Hier vindt u de toegangsdeur met een bovenlicht.
• Bovenin het portaal zit een halfrond raamvenster. De kopgevels van de woning zijn gelijk aan elkaar, met één raamvenster en in de top een Serliana of Venetiaans venster. Dit raam wordt verdeeld door gietijzeren raamroeden.

De bewoners van de tuinmanswoning

In de tijd van baron en barones Van Pallandt werd het landgoed meer dan alleen een buitenhuis: een sierlijke tuin, een oranjerie, moestuin en een boomgaard moesten onderhouden worden. Hiervoor werd er een tuinbaas aangesteld. Pieter Noordanus stond aan het hoofd van het tuinpersoneel. Hij was streng voor zijn knechten, maar zorgde ervoor dat de tuinen er perfect uitzagen. Verschillende buitenplaatsen op de Veluwe zagen elkaar als concurrentie: ze probeerden elkaar af te troeven met hun tuinen. Daarom ging tuinbaas Pieter Noordanus op bezoek bij andere tuinbazen, om zo gelijk te kijken hoe hun tuinen er bij stonden. Men zegt zelfs dat Pieter de tuinbaas van Paleis Soestdijk heeft verslagen.

Pieter Noordanus werd in 1857 geboren in Jutphaas, Nieuwegein. Als jonge man van 23 jaar ging hij aan het werk als tuinbaas voor baron en barones Van Pallandt. In 1887 trouwde hij met Hilletje de Graaf. Samen kregen ze tien kinderen: acht jongens en twee meisjes. Samen met zijn vrouw Hilletje en hun tien kinderen woonde Pieter in de tuinmanswoning op het landgoed. U kunt zich voorstellen, dat kan niet anders dan een drukke boel geweest te zijn.

Pieter kreeg een deel van hetgeen de landerijen, moestuin en de boomgaard opbrachten. Hij kweekte bijvoorbeeld asperges, sla en Brussels lof. Dorpelingen vonden het maar vreemd dat dit bij Pieter en Hilletje op tafel kwam, voor arbeiders was dit geen dagelijkse kost. Ook kweekte Pieter tropische planten die ’s winters in de oranjerie kwamen te staan. Lees hierover meer bij de Oranjerie. Wist u dat hij met deze planten zelfs medailles won?

Het leven van Pieter en Hilletje Noordanus

Met tien kinderen was het een druk leven voor Pieter en Hilletje Noordanus en konden ze wel wat hulp gebruiken. Daarom hadden ze een werkster, een naaister en een meisje in dienst. Pieter was druk met het landgoed, en Hilletje vond het naast het drukke moederleven heerlijk om briefjes te schrijven of bij mensen in het dorp op bezoek te gaan. Ook was Hilletje een goede kokkin. Na de jaarlijkse slacht van een varken maakte ze kaas, zure zult, balkenbrij, mosterdzuur en komkommer ingemaakt met Engelse mosterd. Alles wat ze haar gezin te eten gaf, kwam van de buitenplaats en de landerijen eromheen. Op zondag droeg ze op haar Veluwse knipmuts een fluwelen hoed met een struisvogelveer. In het dorp keek men op naar Hilletje. De mensen noemden haar ‘vrouw tuinbaas’ of ‘tuinvrouw’.

Als baron Van Pallandt op bezoek kwam, nam hij altijd één van de kinderen op schoot. Toen de baron in 1906 stierf, bleef barones van Pallandt op het landgoed wonen. Elke dag moest tuinbaas Pieter aanbellen bij het landhuis voor een overleg met de barones. De barones sprak Pieter aan met ‘baas’. Als de barones langsreed in haar ezelswagen, moest al het tuinpersoneel in het gelid langs het pad staan.

Barones van Pallandt kreeg regelmatig bezoek van neef Joekie, die later het landgoed heeft geërfd. Als een vrijgezelle zus op bezoek kwam, was tuinbaas Pieter minder gelukkig: zij kwam op bezoek met een koets vol teckels die zijn keurige perken op het landgoed vernielden…

Tot en met 1926 was Pieter Noordanus tuinbaas op landgoed De Vanenburg. Doordat Joekie van Pallandt het landgoed kwijt raakte, werd de tuin ontmanteld. Pieter en Hilletje moesten noodgedwongen de tuinmanswoning verlaten. Gelukkig had de barones ervoor gezorgd dat Pieter een pensioen kreeg, en daarmee een huis kon kopen langs de spoorlijn in Putten. Samen met Hilletje heeft Pieter nog een aantal jaar gewoond in de gekochte woning, die ze ‘Ons genoegen’ noemde. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, in 1943, stierf Pieter Noordanus. Zijn vrouw Hilletje was ongeveer acht jaar lang weduwe voordat ook zij overleed.

Verleden en heden

Toen het landgoed vanaf 1936 in gebruik werd genomen als bedrijfspand (hotel, conferentieoord), werd de tuinmanswoning niet meer bewoond door een tuinbaas. In de periode tussen het afscheid van Pieter Noordanus en 1936, is niet bekend wie er in de woning heeft gewoond.

In 1973 is het interieur van de tuinmanswoning vernieuwd. De indeling en de kapconstructie zijn – gelukkig – bewaard gebleven. De Vanenburg Group heeft vanaf 1996 het kasteel gerenoveerd en teruggebracht in de oorspronkelijke staat. De woning is een tijd betrokken geweest bij de horeca-exploitatie, met vergaderfaciliteiten op de begane grond en een bruidssuite op de eerste verdieping. Ook is de woning aan de achterzijde uitgebouwd. Ook eigenaar Jan Baan heeft een aantal jaren in de tuinmanswoning gewoond. Sinds 2020 is softwarebedrijf Rappit gevestigd in de voormalige tuinmanswoning. Zij gebruiken het als kantoorruimte.